Iets is onmogelijk totdat het een keer gebeurt. Iets bestaat niet totdat het een keer is gemaakt. Dit is de kern van het boek van The Black Swan van Nicholas Taleb. Hij refereerde met de black swan aan het geloof in Europa dat er geen zwarte zwanen zouden bestaan. Dat ‘klopte’ omdat alle zwanen die men had gezien wit waren, totdat in 1697 de eerste zwarte zwanen werden ontdekt (in Australië). Taleb gebruikt deze metafoor voor de mogelijkheid dat zich op de beurs iets voordoet dat niemand voor mogelijk hield, maar wat achteraf prima te verklaren is. De kans dat iets dergelijks gebeurt is extreem klein, maar als het gebeurt is de impact ervan vaak enorm omdat niemand maatregelen heeft genomen.

De black swan voor de juridische overeenkomst?

Een black swan is per definitie niet te voorspellen. Voor de juridische wereld is er echter een ontwikkeling gaande die wel een vergelijkbare impact kan hebben. En dat betreft het maken van afspraken, zoals zakelijke transacties, testamenten, koopakten en huwelijksovereenkomsten. Daarvan weten we al eeuwen dat daar een juridisch document voor nodig is.

Voor het huwelijkscontract was dit waar totdat Jeffrey Tucker in 2014 ging trouwen. Bij zijn huwelijk zei hij: “Love is the one thing that makes you create something that hasn’t existed”. Velen denken daarbij wellicht aan hun huwelijksbelofte of wellicht aan hun kinderwens. Maar hij refereerde toch echt aan iets anders, namelijk het eerste huwelijkscontract dat is gesloten via blockchain technologie.

Dat klinkt niet zo romantisch, maar het is voor advocaten en notarissen zeker interessant om dit fenomeen verder te bekijken. Het staat nu namelijk niet meer vast dat een juridische overeenkomst de vorm heeft die we al jaren kennen. Het kan dus anders.

Slimme digitale contracten die 100% betrouwbaar zijn

Blockchain wordt gebruikt voor Bitcoins, de meest gangbare vorm van digitaal geld. Blockchain is in feite een soort openbaar register waar telkens nieuwe transacties aan worden toegevoegd, zonder de mogelijkheid om transacties te beïnvloeden of te wissen. Met blockchain kan je zo valuta (bitcoins) van de ene naar de partij overbrengen. Maar het is dus ook mogelijk om overeenkomsten op te stellen zoals het hiervoor genoemde huwelijkscontract. Een dergelijk, slim, contract wordt bovendien automatisch uitgevoerd conform de afspraken en is volledig betrouwbaar.

In recente artikelen wordt de inzet van blockchain in de juridische wereld steeds vaker aangehaald. Zo kan een eenvoudige lening worden vertaald in een paar regels code; Partij A betaalt B vandaag 1000 euro en de komende elf perioden betaalt partij B 100 euro aan partij A (inclusief 10% rente). Eenmaal in het systeem gebracht worden de betalingen automatisch, op de gestelde tijdstippen, uitgevoerd. Maar ook voor ingewikkelder juridische contracten wordt blockchain ingezet zoals voor testamenten en het kadaster in Honduras. Het vertrouwensmodel van blockchain neemt hierbij dan de rol van de notaris in. Een papieren akte is hierbij niet meer nodig.

Programmeert de jurist of wordt de programmeur een digitale jurist?

Het opstellen van een slim contract overeenkomst is niet ingewikkeld. Eenvoudige zaken als een lening zijn met een paar klikken in elkaar te zetten. Dat zullen consumenten wellicht zelf wel kunnen doen. Zo biedt Smartcontract een aantal mogelijke contracten aan, zoals het automatisch betalen aan een leverancier zodra het bestelde product ontvangen is.

Voor ingewikkelder of exotische contracten is specifieke expertise nodig met verstand van juridische context en ICT-vaardigheden. Zullen de programmeurs de juridische expertise erbij leren of leidt het tot de opkomst van de programmerende notaris of advocaat?

De eerste partijen zijn er al mee bezig

Verschillende partijen hebben al aangegeven hiermee aan de slag te gaan. Een advocatenkantoor in Londen heeft aangekondigd ‘smart contracts’ te gaan aanbieden. Wereldwijd zijn 30 banken (waaronder ING) verenigd in het R3 initiatief om blockchain -technologie te ontwikkelen. Er zijn diverse platformen voor slimme contracten opgericht, zoals Ethereum. Het is daarmee uiteraard nog geen zekerheid dat blockchain inderdaad een succesvolle toepassing zal worden voor het opstellen van slimme, digitale contracten. De recente aankondigingen geven wel aan dat het als een serieuze zaak wordt gezien.

Een slim contract vraagt om andere inzet van juristen

Voor juristen kan een opkomst van blockchain een wezenlijke impact hebben op hun werk. Als een slim contract eenmaal is opgesteld zal het zeer snel verspreid kunnen worden. Het is heel eenvoudig te kopiëren, te distribueren en te verkopen met een kostprijs die vrijwel nihil is. Voor veel standaardcontracten is dan geen notaris of advocaat meer nodig. En omdat het smart contract automatisch wordt uitgevoerd zijn er geen geschillen meer over het niet (juist) nakomen van de afspraken. Er ontstaan wellicht andere geschillen, maar ik vermoed dat dat veel minder vaak zal voorkomen. De toegevoegde waarde van advocaten zal daarmee, op dit onderdeel, veranderen.

Voordat het zo ver is dat slimme contracten echt gemeengoed zijn is er voor juristen het nodige te doen om consumenten en bedrijven te helpen. Er zijn goede slimme contracten nodig, de juiste platformen moeten gekozen worden en er ontstaan ongetwijfeld nieuwe juridische vragen en geschillen. Het gebruik van deze slimme contracten staat of valt met het vertrouwen dat partijen erin hebben. Ook daarbij, of wellicht met name daarbij, kunnen juristen een belangrijke rol spelen.